El ve makine yapımı seramik objeler, doğal dokuları ve şık tasarımlarıyla evlerimizde daha çok yer bulmaya başladı. Seramik atölyelerinin sayısı hızla çoğalırken, seramik kurslarına ilgi de giderek artıyor.
Eğer siz de seramiğe ilgi duyuyorsanız bir kursa gidebilir ya da vereceğimiz bilgilerle evinizde yapabilirsiniz. Ancak fırınlama aşamasında, bu konuda hizmet alabileceğiniz bir atölyeye götürmeniz gerekir.
SERAMİK HAMURU NEDİR?
1. Gözenekli seramik: Gözenekli olduğundan içlerine konulan sıvıları sızdırır.
2. Gözeneksiz seramik (pekez): Tıkız hamurdan yapılıp yüksek ısıda pişirildiğinden sıvıları sızdırmaz. Pekez seramikler astar (angob) denilen çeşitli killerden ya da kimyasal olarak madensel oksitlerden hazırlanan bir sıvının içine batırılır ya ada üzerlerine bu sıvı sürülür. Astarlanan pekez seramiklerin üzerine de sır ya da sırça püskürtülür, sıvanır veya dökülür. Seramiklerin ham maddesi olan kil, kimyasal bakımdan bir alümin silikattır. Belli başlı seramikler, Fayans, majolika, sağır porselen (gres), çanak çömlek (poteri) ve porselendir.
SERAMİĞİN YAPIM AŞAMALARI
Hazır poşetlerde satılan kil kendi içinde nemini barındırdığından direkt olarak yoğurmaya başlayabilirsiniz.
Yoğurma: Yoğurma, bir çamur kütlesini elle çevirerek bastırarak karıştırma yöntemidir. Amaç çamuru homojen hale getirmek ve içindeki hava kabarcıklarını çıkarmaktır. Çamur içinde hava kabarcıkları, fırınlama sırasında bulundukları yerden dışarı çıkacak ve patlayarak hem seramik ürüne, hem de fırın içerisindeki diğer ürünlere zarar verecektir.
Biçimlendirme: Yoğurmadan sonra seramik çamuru çeşitli yöntemlerle şekillendirilir: Sucuk (fitil, şerit, çubuk), plaka, torna, çimdik, kalıp yöntemleri temel şekillendirme yöntemleridir. Bu yöntemler tek ya da birlikte kullanılabilirler.
Kurutma: Çamur torbası, açıldığı andan itibaren kuruma başlamış demektir. Kuruyan kil hava ile temas ettiği andan itibaren su kaybeder, sertleşir ve küçülmeye başlar. Biçimlendirme sırasında ve sonrasında seramik yumuşak bir naylon ile sarılmalıdır ve bütün yüzeyde eşit kurutma yapılmalıdır. Naylon kurumayı yavaşlatır ama durdurmaz. Kurutma işlemi hava akımının olmadığı (rüzgar, klima) bir ortamda yapılmalıdır. Bitmiş ürün zaman zaman açılarak ve sarılarak kurutulmalıdır.
Deri Sertliği: Biçimlendirilen ürünün kısmen kuruduktan sonraki haline seramik dilinde “deri sertliği” denir. Dekoratif parçalar eklemek, oymak, kulp takmak için en uygun zamandır.
Bisküvi Pişirimi (1. fırınlama)
Fırınlama aşamasına gelen ürün kullanılan kile bağlı olarak tarh sıcaklığında pişirilir. Çömlekçi killeri 950-1000 derece arasında, porselen ve stoneware ise 1200-1300 derece arasında fırınlanır. Fırınlama belirli bir ısı çizelgesi izlenerek yapılır. Pişirme sonucu kilin hacmi küçülür, rengi değişir.
Fırınlanan ürün artık kolay kırılgan özelliğini kaybetmiş, daha dirençli hale gelmiştir. Sırlanmaya hazır bisküvi, seramik gözeneklilik özeliğinden dolayı sırın içerisindeki suyu tutar ve sırın yüzeye tutunmasını sağlar. Fırınlama 2 gün sürer.
İlk gün çalışmalar fırına yüklenir. İkinci gün fırınlama çizelgesi uygulanarak fırınlama gerçekleştirilir. 8-10 saatlik fırınlamayla hedeflenen sıcaklığa çıkılır. Fırınlama işlemi bittikten sonra sıcaklık çok yavaş düşürülmelidir, hızlı soğutma seramiklere ve fırın ısıtıcı öğelerine zarar verebilir.
Sırlama: Sır, öğütülmüş cam, kil renk veren malzemeler ile suyun karışımından oluşur ve seramiğin yüzeyinde su geçirmeyen, düzgün parlak bir tabaka oluşturur. Sırlama yöntemleri çok çeşitlidir: Daldırma, akıtma, püskürtme, fırça, süngerleme ya da bu yöntemlerin birlikteliği ile uygulanır. Bazı seramikler ilk fırınlama yapılmadan ham iken de sırlanabilir. Sırlar da değişik türlerdedir: Parlak ve saydam, beyaz renkli, donuk, mat veya dokulu.
Sır fırınlaması (2. fırınlama)
Sırlanmış seramikler ikinci defa fırınlanır. Bisküvi fırınlamasından daha yüksek derecede yapılır. Çömlekçi kili için 1000-1080 derece, stoneware (gre)ve porselenler için 1250-1280 derecedir. Seramikler birbirlerine değmeyecek şekilde yerleştirilmelidir. Fırınlama istenilen sıcaklığın üstüne çıkarsa sır kabarcıklanır ve akar; istenilen sıcaklığın altına düşerse pütürlenir ve oluşmaz.
Sır üstü pişirim: Bazı durumlarda 3. bir sır fırınlamasına ihtiyaç duyulur. Lüstre, çini çıkartma gibi sır üstü teknikleri düşük sıcaklıklarda daha parlak renklerle elde edilirler ve yüksek dereceli sırlar kadar kalıcı değildirler. Zamana bağlı olarak sürtünme ve aşınmalarla özelliklerini daha kolay kaybederler.
HAZIRLAYAN: GÜNSELİ BÜYÜKSAĞİŞ
Evim Dergisi 2019
Doğru seramiği nasıl seçersiniz? Seramik çeşitleri ve 14 püf nokta
Seramikten rüzgar çanı nasıl yapılır?
